Archief
Deze serie reisverslagen geeft een blik op huidige metropolitane ontwikkeling in Amerika. Indrukken van deze rondreis, die duurt van 5 tot 19 september 2013, zijn opgetekend door bestuurslid Jaap Modder.
 
|
| "Metropolitane architectuur en projectontwikkeling in de San Francisco Bay Area" |
| 6/9 San Fransisco | 7/9 'Community action' | 12/9 'Small is the new Big' |
| 16/9 'Architecture and Technology' | 17/9 De Nieuwe Realiteit |
6 September 2013, San Francisco
Ongeveer 12000 meter boven Fargo nip ik aan mijn Chardonnay, aangeboden door de Royal Dutch Airlines. Het plastic glas - het blijft behelpen in de lucht - heeft naast het KLM logo drie beelden; een fiets, tulp en klomp. Aardig, die fiets. Fargo, North Dakota, waar de Coen brothers een bloed-stollende en hilarische film maakten over bad guys die de wereld van de good guys kwamen verstoren.
Nog 2 uur op deze snelheid, 900 km/uur, en ik ben in San Francisco. De stad heeft de omvang van Amsterdam maar de dichtheid is wat lager. De Bay area, met suburbs als Palo Alto, Berkeley en Oakland, telt 7 miljoen inwoners. In deze 'global topregion' zal ik de komende dagen de wortels van de modernistische architectuur van Noord Californië onderzoeken. Architectuur, maar vooral ook de projectontwikkeling zoals die zich in de na-oorlogse periode ontwikkelde.
Joseph Eichler trok in 1940 van New York naar San Francisco en vestigde er een ontwikkelaars praktijk die opmerkelijk mag worden genoemd. Hij wilde betaalbare huizen bouwen voor middeninkomens, maar wel "onder architectuur". Ook zijn marketing-aanpak was interessant. De foto's van huisfotograaf | Ernie Braun | geven een subliem beeld van de 'American Dream' van na de oorlog. Met San Francisco is het de vorige eeuw altijd wel goed gegaan, maar de stad beleeft op dit moment echt hoogtijdagen. Tegelijkertijd brengt dat forse problemen met zich mee. De stad zet zich in voor betaalbare huisvesting, maar de huizenprijzen gaan intussen 'sky high'. Roeien tegen de stroom in. Belangrijke firma' s als Twitter en Facebook gaan de stad in, achter hun werknemers aan, die al eerder de suburbs verruilden voor het bruisende stadsleven. En dat leidt op zijn beurt tot steeds meer druk op de stedelijke woningmarkt.
9 September 2013, 'Community action'
Save the bay ! Wat is makkelijker voor een groeiende metropool dan nieuw land maken in het water ? Dat deed men dan ook in de eerste helft van de twintigste eeuw. Nieuwe luchthavens en Treasure Island, allemaal landfills die nieuwe ruimte maakten zonder de concurrentie aan te gaan met wat er al was. Daar kwam in de zestiger jaren verandering in. San Francisco is, net als New York, een stad van 'community action'. Het protest tegen de landfills kwam uit Berkeley, aan de overkant van de baai. Er was wel reden voor, want er gingen inmiddels stemmen op om de hele baai te gaan gebruiken voor nieuwe stedelijke functies. De baai zou dan worden omgevormd tot een rivier. De grass root beweging tegen verdere aanslagen op de baai had succes. Zo ging het ook met de plannen voor meer snelwegen. Het stadsbestuur zette twaalf nieuwe 'freeways' in haar plannen, maar hard protest vanaf 1959 leidde uiteindelijk tot de aanleg van 4 snelwegen. "Life is a struggle here", zegt
| Mitchell Schwartzer |, die er een boek over schreef.
Dankzij community action bleven ook de historische delen van de stad bewaard.Telegraph Hill was vroeger een goedkope middenklasse wijk met houten huizen op een vrij steile helling, maar beleefde een ingrijpende gentrification en werd de Jordaan van San Francisco. De strijdbaarheid van de bewoners bleef en zo kon het het openbaar vervoer voor het gebied behouden blijven en werden de magazijnen aan het water monumenten, in plaats van ruimte te maken voor hoogbouw. Toch was de stad elders ook redelijk succesvol met herontwikkeling. Wat nu het Financial District is, was destijds een verlaten, vervallen gebied (blighted area). Het werd gesloopt, maar anders dan elders in de VS kwam hier geen monofunctionele kantorenwijk voor in de plaats. Het is bijna curieus om nu een VINEX wijkje te zien naast de hoogbouw van architecten als SOM en John Portland. Net als de grass root beweging een succes was en nog steeds is, geldt dat ook voor de stadsvernieuwing in deze metropool.
12 September 2013, 'Small is the new Big'
Meet Patrick Kennedy! Hij is ontwikkelaar in San Francisco en opereert in een bloeiende woningmarkt. Kennedy lijkt op Saul Goodman, de advocaat in de film Breaking Bad; een snelle jongen met een goede babbel.
Men verklaarde hem voor gek toen hij met zijn plannen voor 'micro apartments' (dat klinkt toch beter dan studio's) naar buiten kwam. Echter verkocht hij eerder dit jaar alle 23 nieuw gebouwde micro-appartementen met twee miljoen dollar winst aan een belegger. Deze verhuurde het vervolgens aan het California College of Arts. De studio's van 40m2 doen 1600 dollar per maand en dat is relatief goedkoop. Vergelijkbare studio's in de stad zijn ruim 2000 dollar per maand. Het kavel in Harriet Street werd aangekocht voor 8 ton en ligt in SoMa, South of Market Street. Deze straat - een lange diagonaal - is de scheidslijn waar twee gridpatronen elkaar ontmoeten. SoMa was lange tijd minder geliefd, maar de exploderende huizenprijzen ten noorden van Market Street zorgen nu voor snelle prijsstijging in het zuidelijke deel. Niet zo vreemd dat je als ontwikkelaar snel geld kunt verdienen met wat nog een beetje betaalbaar is. Kennedy bracht het met veel poeha op de markt: | Smart Space |. En het werkte.
Inmiddels komt ook de buitenlandse pers langs om naar dit innovatieve concept te kijken. Want dat is het wel. Het gebouw is in no time gebouwd, helemaal pre fab. Slim zijn ook de zogenaamde uitspringende 'Bay windows' en de hoge plafonds. Dat maakt de studio's fors ruimer. Bij de inrichting kwam Kennedy's ervaring met zijn geliefde Airstream (die aluminium caravan uit de vijftiger jaren) goed van pas: opklappende bedden en tafels, die ook als bank gebruikt kunnen worden. En alles natuurlijk helemaal | LEED gecertificeerd |. Kennedy: "you can heat this room with a hair dryer !" De centrale delen van stedelijke regio's zijn enorm populair geworden en dat leidt tot een enorme druk op de woningmarkt. Amerikanen maken van zo'n nadeel meteen een voordeel: "small is the new big". In het uitdijende centrumstedelijke gebied zijn slimme en kleine appartementen de nieuwe trend.
16 September, Architecture and Technology
Niet iedereen is er dol op. Op de techies, de meestal jonge werknemers in de high tech industrie. Ze voeren de spanning op de woningmarkt op. "Techies are coming to town". De grote jongens, als Twitter, gingen naar de stad maar vooral de start ups maken een explosieve groei door. En dat is te zien en te voelen in deze metropool. De San Francisco Chronicle: "architecture in the city is under the influence of the tech industry".
De nieuwe vraag op de woningmarkt gaat niet in de eerste plaats over ruimte, maar veel meer over smart, simple, sustainable en comfortabel. Een standaard high speed internet aansluiting, een car to go voor de deur, lage energielasten en een conciërge bij de deur, dat zijn voorbeelden uit het nieuwe woonprogramma. De modernistische architectuur komt terug. De techies zijn niet dol op de traditionele Victoriaanse architectuur van de Bay area. Het licht en de lucht en een ruimtelijk gevoel, dat zijn de nieuwe eisen. Hoge plafonds, ramen van plafond tot vloer en het liefst grote dakterrassen.
De | Yerba Buena lofts |, een project op 855 Folsom, haalde zo ongeveer alle recente architectuur- en koffietafelboeken over 'modern living'. Ook gerealiseerd in SoMa en ontworpen door Stanley Saitowitz uit New York. Mike Broermann woont er met zijn exotische waterschildpad en doet ook het professionele vastgoedmanagement. Hij laat ons een twee slaapkamer appartment zien dat te koop is voor 1,2 miljoen dollar. Hij is er zeker van dat het binnen twee weken voor die prijs verkocht is. Of meer. De 'walking score' van 95 speelt daarbij zeker een rol. Lopend ben je in vijf minuten in het centrum en binnenkort is er ook een metro-aansluiting. In de parkeerkelder is niet alleen ruimte voor auto's maar ook voor de fiets. "By far the best building South of Market", volgens de architectuurjournalisten van de | San Francisco Magazine |.
17 September, De Nieuwe Realiteit
Net als in Nederland is de tijd van de grote stedelijke herontwikkelings- projecten in San Francisco voorbij, en die zijn behoorlijk succesvol geweest. Het Financial District was er niet gekomen zonder forse inzet van de overheid, iets wat nieuw was in de early sixties. Daarvoor bemoeide de overheid zich er niet mee. Ook kon het Financial District opbloeien door een aanmerkelijke verbetering van haar bereikbaarheid door de | BART |, de Bay Area Rapid Transport. Een regionaal light rail netwerk waarmee in 1964 is begonnen. BART wordt overigens nog steeds uitgebreid, recent naar de luchthaven. Het Financial District heeft een, van de Amerikaanse CBD traditie, afwijkend programma. Naast de modernistische hoogbouw van | SOM | treffen we er ook een VINEX wijkje aan en dat heeft alles te maken met de wens destijds om dit gebied beter aan te sluiten op het verderop gelegen | Telegraph Hill |, een buitengewoon succesvolle woonwijk. Hier treffen we vele hoogstandjes van het Noord-Californische modernisme aan. Veel zogenaamde “case study houses” staan in de omgeving van Los Angeles, maar Richard Neutra zette in 1939 het
| Kahn House | op de steile helling van Telegraph Hill dat ronduit spectaculair is en eigenlijk anno nu nog veel mooier, door de inmiddels volgroeide en uitbundige vegetatie om het huis.
Ook elders in de stad was het bestuur succesvol met grootschalige stedebouwkundige ingrepen, al was het project in de Western Addition meer westelijk van het centrum ook wel controversieel. Een zogenaamde “blight area” (1000 huizen) met veel zwarten en latino’s werd ervoor weggeschoffeld en ervoor in de plaats kwam een ruimer grid met veel meer groen. Nu zijn er veel modernistische appartementengebouwen en een topstuk van Nervi en Belluschi uit 1971, de | St Mary’s cathedral |. Een enorme kerk voor 2500 mensen, steunend op vier enorme betonnen voeten die (binnen) op de hoeken van het gebouw staan en prachtig zijn uitgelicht. Ondanks de druk op de woningmarkt en de misschien wel voor de hand liggende gedachte om op grotere schaal te gaan ontwikkelen gebeurt dat hier niet.
De nadruk ligt op kleinschalige toevoegingen - nogal eens gedurfd en radicaal afwijkend van de Victoriaanse stijl - en op veranderingen van oude gebouwen voor nieuw gebruik. Zoals de | voormalige parkeergarage | in Hyde Street op Russian Hill die nu wordt verdeeld in zeven condo’s, met parkeren en wat retail aan de straat. Wel voor de happy few, beginnend bij 1 miljoen dollar. Maar dan heb je wel wat.
19 September, Smart People in a Beautiful Metropolitan Environment
Ondanks de bloeiende vastgoedmarkt lijkt de tijd van groots en meeslepend in San Francisco ver achter de horizon te liggen. Een beetje vreemd is dat wel, want New York wordt momenteel weer grootschalig verbouwd. San Francisco doet aan Amsterdam denken; liberaal, tolerant en hip, maar de stad zelf lijkt een beetje klaar te zijn. En ook de overheid strooit geen grote ambities meer over de stad uit. Intussen gebeurt er gelukkig in de samenleving wel genoeg dat de moeite waard is. De post-modernistische architecten zijn de strijd met de dominante, wat truttige Victoriaanse architectuur aangegaan en zorgen vaak voor opvallende en provocatieve invuloefeningen.
In de westelijk gelegen wat nietszeggende woonwijk Richmond kreeg architect | Owen Kennerly | de kans om op een heel lastige plek een nieuwe infill te realiseren: op de kop van twee straten vol asfalt en traditionele Bay area architectuur en tegenover een benzinestation. Het werden “six new Francisco homes”, grote woningen op ingenieuze wijze in elkaar gevlochten, zwevend boven het maaiveld met heel veel licht en lucht. Dit is metropolitane architectuur! Ook in dit opzicht lijkt de stad op Amsterdam; ook hier is geen gebrek aan gedurfde architectuur en misschien is het bij ons nog wat makkelijker te realiseren dan in San Francisco. Het verschil zit vooral in de prijzen: de huizen van Kennerly kosten 2.3 miljoen dollar per stuk.
San Francisco is een stad die vooral door mensen wordt gemaakt. De overheid biedt er ruimte voor en dat is genoeg. Anderzijds blijven daardoor wel heel wat maatschappelijke issues over, die niet door de samenleving worden opgepakt. Een wijk als Mission wordt vooral bevolkt door daklozen met een indruk- wekkend gamma aan gebreken en verslavingen. Maar zelfs daar wordt particulier initiatief actief. Een prachtig voormalig YMCA gebouw uit 1909, aan de rand van het centrum in de wat problematische buurt Tenderloin, is rigoureus verbouwd tot een complex met 170 woningen en gezondheids- voorzieningen voor daklozen. Deze | Kelly Cullen Community | haalde het geld uit alle hoeken en gaten van overheid en samenleving. Prachtig project, maar slechts een druppel op de gloeiende plaat van de omvangrijke kansloze onderklasse.
Governance kwesties op regionaal niveau - bij uitstek een zaak van de overheid - hebben in San Francisco weinig prioriteit. Dit is in Nederland niet anders, maar het verschil is dat het in San Francisco op de agenda wordt gezet door “smart citizens”. | SPUR | is een onafhankelijke groep mensen die “good planning en good government” propageren. “As Uncle Sam steps away” is de gevleugelde uitdrukking voor de (nog) verder terugtredende federale regering. Niet erg, zegt de publicist Bruce Katz, in de | metropolitan revolution | verschuift de macht weer naar de stedelijke regio’s. Toch is het de vraag of dat daar ook adequaat zal worden opgepakt.
In een | artikel | in de San Francisco Chronicle van 15 september bepleit SPUR vertegenwoordiger Gabriel Metcalf om als Bay Area op te staan en de toekomst van het gebied als eigen opgave te beschouwen. Transport, klimaatadaptatie en regionaal landgebruik zijn de grote kwesties die om regionale oplossingen vragen. Niet meer zeuren over hoe fout Washington DC het allemaal doet, maar de kans grijpen om één van de mooiste en welvarendste stedelijke gebieden van de wereld een nog betere toekomst te bezorgen. Hij heeft gelijk, of hij het ook krijgt moet worden afgewacht.
Jaap Modder is lid van het | dagelijks bestuur | van Vereniging Deltametropool, werkt als zelfstandig adviseur in Brainville bv, is associate partner bij Buck Consultants International en voorzitter van de Stichting Hoogbouw.
| Download het complete reisverslag | (PDF)
Vereniging Deltametropool werkt aan een NIEUWE UITSTRALING en aan een nieuwe WEBSITE! Onze bestaande website is momenteel niet up to date, onze excuses ervoor.
Boekpresentatie en debat:
'Het volgende landschap'
Wat kunnen we leren van de Landschapstriënnale?
28 mei in de Tolhuistuin
Toekomstverkenning
van het maritieme cluster en het belang van een regionale ruimtelijke strategie
Spot On - het landschap als vestigingsvoorwaarde. Publicatie (2017) over de inzet van het Nederlandse landschap in het economisch vestigingsklimaat?
In dit retrospectief blikt Vereniging Deltametropool terug op een veelbewogen jaar.
Verstedelijkingsopgave van Nederland
IPO, G4 en G32 zochten voor het eerst naar een gezamenlijke aanpak voor de Verstedelijkingsopgave.
'Energie & Ruimte - een nationaal perspectief’ presenteert een nationale visie op de energietransitie en haar ruimtelijke impact.
Voor Bicycle Landscape fietste Yorit Kluitman door alle 388 Nederlandse gemeenten en fotografeerde het open landschap, zonder mensen of bebouwing: een dwarsdoorsnede van het geordende Nederland. Zijn drijfveer is een fascinatie voor de georganiseerde grafische structuur van de open ruimte.
Manifest Binnenstedelijke Gebiedstransformaties. De vereniging en het College van Rijksadviseurs ondersteunen dit manifest van diverse partijen.
Drechtsteden, maritieme top woonlocaties. Inventarisatie van ontwikkellocaties. Het ontwikkelde model koppelt ruimtelijke kwaliteiten aan woonwensen.
NOVI NU bundelt vier essays rondom de thema’s Next Farming, Next Living, Next Economy en Next Energy.
Publicatie Blind Spot bespreekt het belang van een hoogwaardig landschap voor het vestigings-klimaat, aan de hand van tien metropolitane regio's wereldwijd.
Werkboeken: Loket Knooppunten 2015 In de vier stationsgebieden Almere Centrum, Oss, Nijmegen en Eindhoven wordt de ontwikkeling gestimuleerd.
Met de nieuwste Stadsnatuurkaart Rotterdam kan je op zoek naar de Rotterdamse wildernis en de natuurlijke stad beleven. Op naar een coherent stadsnatuur netwerk!
City Deal Binnenstedelijk Bouwen en Transformatie De vereniging heeft deze City Deal, op 24 maart 2016 te Den Haag, mede ondertekend.
DialogueMaps: interactief kaart-instrument voor landschapswaard-ering, gericht op gebieden met complexe waarderingsdiscussies in het (stedelijk) landschap.
Duurzame Verstedelijking & Agglomeratiekracht Studie naar en pleidooi voor een integrale verstedel-ijkingsstrategie om de internationale concurrentiepositie te vergroten.
Oproep Vereniging Deltametropool roept op tot metropolitane strategie en agenda voor Nederland. Randstad is niet genoeg! #deltametropoolnederland
Opgave van de Maand een nieuwsbrief die iedere maand één van de 12 onvermijdelijke opgaven van het Jaar van de Ruimte belicht.
Werkboeken: Loket Knooppunten Met de selectie van drie stations-gebieden in de provincie Noord-Holland ging het Loket Knooppunten (CRA) van start.
Internationale Connectiviteit van de Zuidelijke Randstad Een Kwalitatieve vergelijking van de Zuidelijke Randstad in internationaal perspectief.
Duurzame TOD van Qinghe Station Verslag van een werkweek in Beijing, genaamd 'The Sino-Dutch Approach', over Transit-Oriented Development van Qinghe station.
Update - SprintStad #6 geeft inzicht in de geboekte vorderingen in 2013 en een vooruitblik op 2014 en verder. Het is de laatste Update in de serie.
Publicatieoverzicht van het thema Metropolitane Strategieën. Ook vindt u hier een overzicht van alle themabijeenkomsten.
Publicatieoverzicht van het thema Ruimte en Mobiliteit. Ook vindt u hier een overzicht van alle themabijeenkomsten.
Publicatieoverzicht van het thema Landschap van de Deltametropool. Ook vindt u hier een overzicht van alle landschapsbijeenkomsten.
Knooppunten in Stadsregio Rotterdam Met het opstellen van stationsprofielen is de differentiatie van 9 knooppunten in de Stadsregio Rotterdam in beeld gebracht.
Het Manifest en Werkboek voor het Metropolitane Gebied Leiden is een eerste aanzet om het metropooldenken op de regionale agenda te krijgen.
De publicatie Maak Plaats! geeft een nieuwe visie op ruimtegebruik en is een co-productie van Vereniging Deltametropool en de Provincie Noord-Holland.
Maak Plaats! is a publication on transit-oriented development; a smart growth strategy focused on a more efficient use of the existing city and its existing infrastructure network.
New York - de Impact van Metropolitane Interventie , een artikel dat de invloed van een actie- groep op het grote investerings- kapitaal in New York beschrijft .
Tijdens de Beijing Design Week 2013 boog een groep Nederlandse experts zich onder de naam 'The Sino-Dutch Approach' over de herontwikkeling van Fengtai.
Column De Nieuwe Deltametropool over metropoolvorming op wereldschaal, geschreven door Jaap Modder naar aanleiding van de INTA36 conferentie.
Metropolitaan reisverslag: Wat gebeurt er in ...? serie met inkijk in de metropolitane ontwikkeling in het Midden-Oosten en Azië, zoals opgetekend door Jaap Modder.
Update - SprintStad #5 toont een actueel overzicht van het 'work in progress', een vooruitblik op de doelstellingen voor 2013 en meer.
Brief aan kabinetsinformateurs: “Nederland heeft visie op metropolitane ontwikkeling nodig om in grootstedelijke slag overeind te blijven”.
Update - SprintStad #4 toont de nieuwste ontwikkeling van serious game naar planning support tool, resultaten van de stations-inventarisatie en meer.
Onderzoek naar de invloed van serious game SprintStad op beleidsontwikkeling, afdeling Planologie - Universiteit Utrecht.
Publicatie: BESTNET, inventarisatie van Transport Oriented Development in Nederland. Een inspirerend beeld van de kansen en opgaven. De publicatie is online te bestellen.
Eind februari 2011 is Hollandblad #8 uitgekomen. Dit nummer heeft als thema Bereikbaarheid, bottom-up.
Update - SprintStad #3 behandelt ondermeer de nieuwe versies van de serious game, onderzoeksresultaten en de planning van het project.
De FactSheet informeert leden van de vereniging over (opmerkelijke) feiten die een bestaande of toekomstige discussie binnen de Deltametropool kunnen beïnvloeden.
Het Jaaroverzicht 2010 laat zien op welke activiteiten, publicaties en projecten de vereniging in 2010 heeft ingezet.
Kiezen voor 4, 3 of 0 vraagt in artikelvorm aandacht voor de bestuurlijke opschaling van de Randstad in het verkiezingsdebat voor de Provinciale Staten 2011.
Het gezamenlijke opiniestuk uit de vakgemeenschap Supersnelweg, quo vadis? naar aanleiding van het recente regeerakkoord.
Begin september 2010 is Hollandblad #7 uitgekomen. Dit nummer heeft als thema 'Geen ruimte, Geen geld'.
Brief aan informateurs: om uit de crisis te komen is ontwikkeling van de Randstad tot een topregio urgenter dan ooit.
Eind april 2010 is de zesde editie van het Hollandblad uitgekomen. Dit nummer heeft als thema 'Angst voor de Metropool'.
Update - SprintStad #2 beschrijft ondermeer de spelsessie-evaluaties, het prototype, de debatbijeenkomst, betrokken partijen en de planning van project SprintStad.
De nieuwsbrief Private Picks biedt een platform voor interessante initiatieven, ideeën en evenementen omtrent metropolitane ontwikkeling.
Het jaaroverzicht 2009 laat zien op welke activiteiten, publicaties en projecten Vereniging Deltametropool in 2009 heeft ingezet.
Eind september 2009 is het laatste Hollandblad uitgekomen. Dit vijfde nummer is geheel vernieuwd en heeft als thema 'Rethinking'.
Update - SprintStad #1 beschrijft ondermeer de achtergrond, onderzoeksvragen, uitgangspunten en voortgang van project SprintStad alsmede informatie over het spel.
De tafelrede 'Universiteiten in de Randstad' (Sijbolt Noorda) is de eerste uit een serie tafelredes uitgesproken tijdens de jaarlijkse AB-vergadering van de vereniging.
Het cahier Rewind | Play | Fast Forward verschijnt als sluitstuk van een reeks conferenties in 2008 en doet daarvan verslag.
De DVD International Review Standard 2040 n.a.v. de conferentie, met dezelfde titel, die op 15 en 16 december 2008 werd gehouden is uitgebracht.
Van het Hollandblad is de Zomer 2008 editie uitgekomen met als thema 'tussen Randstad Urgent en Randstad 2040'.
Het Hollandblad probeert op inhoudelijke en open wijze de discussie over metropoolvorming en ontwikkelingen die daarmee samenhangen een impuls te geven.